«Έχουν περάσει τρία χρόνια από τότε που ξέσπασε η κρίση στην ευρωζώνη, και μόνο ένας αθεράπευτα αισιόδοξος θα έλεγε πως τα χειρότερα έχουν οριστικά περάσει. Ορισμένοι, σημειώνοντας πως η διπλή ύφεση έχει τελειώσει, συμπεραίνουν πως το φάρμακο της λιτότητας έχει κάνει δουλειά. Ας το πουν όμως αυτό στις χώρες εκείνες που βρίσκονται ακόμα σε μεγάλη ύφεση, με κατά κεφαλήν ΑΕΠ χαμηλότερο των προ του 2008 επιπέδων, με ανεργία άνω του 20% και με το ποσοστό στους νέους να ξεπερνά το 50%. Με τον ρυθμό που πάει τώρα η... ανάκαμψη, δεν θα πρέπει να περιμένουμε επιστροφή σε ομαλότητα πριν από την επόμενη δεκαετία».
Αυτήν τη θέση διατυπώνει ο γνωστός οικονομολόγος σε άρθρο του στο οποίο καταγράφει στοιχεία που δείχνουν ότι η παρατεταμένα υψηλή ανεργία θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ανάπτυξη του ΑΕΠ για αρκετά χρόνια. Γι' αυτό και προτείνει μια σειρά μέτρα όπως:
-Μια πραγματική τραπεζική ένωση, με κοινή εποπτεία, κοινή ασφάλιση καταθέσεων και κοινό μηχανισμό εκκαθάρισης τραπεζών. Αν δεν γίνει αυτό, τότε τα χρήματα θα συνεχίσουν να ρέουν από τις πιο αδύναμες χώρες προς τις πιο ισχυρές.
-Μια κάποιου είδους αμοιβαιοποίηση χρέους, όπως για παράδειγμα τα ευρωομόλογα. Με την αναλογία του χρέους/ΑΕΠ της Ευρώπης να είναι χαμηλότερη από αυτή των ΗΠΑ, η ευρωζώνη θα μπορούσε να δανειστεί με αρνητικά πραγματικά επιτόκια, όπως κάνουν οι ΗΠΑ. Τα χαμηλότερα επιτόκια θα απελευθέρωναν χρήμα ώστε να τονωθεί η οικονομία, σπάζοντας τον φαύλο κύκλο των χωρών της κρίσης, όπου η λιτότητα αυξάνει το χρέος, καθιστώντας το λιγότερο διαχειρίσισμο αφού συρρικνώνει το ΑΕΠ.
-Βιομηχανικές πολιτικές που θα δίνουν τη δυνατότητα στις χώρες που έχουν μείνει πίσω να φτάσουν τις υπόλοιπες. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να αναθεωρηθούν οι τρέχοντες περιορισμοί, που απαγορεύουν τέτοιες πολιτικές ως μη αποδεκτές παρεμβάσεις στις ελεύθερες αγορές.
-Μια κεντρική τράπεζα που δεν θα επικεντρώνεται μόνο στον πληθωρισμό, αλλά και στην ανάπτυξη, στην απασχόληση και στη χρηματοοικονομική σταθερότητα.
-Αντικατάσταση των αντιαναπτυξιακών πολιτικών λιτότητας με αναπτυξιακές πολιτικές που θα επικεντρώνονται στην επένδυση σε ανθρώπους, τεχνολογία και υποδομές.
Ο Stiglitz υποστηρίζει ότι μεγάλο μέρος του σχεδιασμού του ευρώ αντανακλά τα νεοφιλελεύθερα οικονομικά δόγματα που επικρατούσαν όταν συνελήφθη η ιδέα δημιουργίας του ενιαίου νομίσματος. Θεωρούνταν ότι η διατήρηση του πληθωρισμού σε χαμηλό επίπεδο ήταν απαραίτητη και σχεδόν επαρκής για την ανάπτυξη και τη σταθερότητα• ότι η ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών ήταν ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί η εμπιστοσύνη στο νομισματικό σύστημα• ότι το χαμηλό χρέος και τα χαμηλά ελλείμματα θα διασφαλίσουν την οικονομική σύγκλιση μεταξύ των χωρών-μελών• και ότι μια ενιαία αγορά, με ελεύθερη διακίνηση χρήματος και ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων θα διασφαλίσει την αποδοτικότητα και τη σταθερότητα.
Κάθε ένα από αυτά τα δόγματα αποδείχθηκε ότι ήταν λάθος, σημειώνει. Οι ανεξάρτητες αμερικανικές και ευρωπαϊκές τράπεζες είχαν πολύ χειρότερες επιδόσεις τα χρόνια που οδήγησαν στην κρίση σε σχέση με τις λιγότερο ανεξάρτητες σε ορισμένες κορυφαίες αναδυόμενες αγορές, διότι η προσοχή που έδιναν στον πληθωρισμό τους απέσπασε την προσοχή από το πολύ σημαντικότερο πρόβλημα της ευθραυστης οικονομίας.
Ομοίως, η Ισπανία και η Ιρλανδία διέθεταν δημοσιονομικά πλεονάσματα και χαμηλά χρέη ως ποσοστό του ΑΕΠ πριν από την κρίση. Η κρίση έφερε ελλείμματα και υψηλά χρέη, και όχι το αντίθετο, και οι δημοσιονομικοί περιορισμοί που έχει συμφωνήσει η Ευρώπη ούτε θα διευκολύνουν την ταχεία ανάκαμψη από αυτήν, ούτε και θα αποτρέψουν μια νέα.
Τέλος, η ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων, όπως και η ελεύθερη διακίνηση χρήματος, φάνηκε να έχει λογική. Οι παράγοντες της παραγωγής θα πήγαιναν εκεί όπου οι αποδόσεις τους θα ήταν οι υψηλότερες. Όμως η μετανάστευση από τις χώρες που έχουν πληγεί από την κρίση, εν μέρει για να αποφύγουν την εκ νέου πληρωμή προηγούμενων χρεών (ορισμένα από τα οποία επιβλήθηκαν σε αυτές από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία επέμεινε στον επιμερισμό των ιδιωτικών ζημιών) αδειάζει τις πιο αδύναμες οικονομίες. Μπορεί επίσης να επιφέρει μια λανθασμένη κατανομή εργατικού δυναμικού.
Σύμφωνα με τον γνωστό οικονομολόγο, η εσωτερική υποτίμηση -η μείωση των εγχώριων μισθών και τιμών- δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ελαστικότητα της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Εάν η εσωτερική υποτίμηση ήταν ένα καλό υποκατάστατο, τότε ο κανόνας του χρυσού δεν θα αποτελούσε πρόβλημα στη Μεγάλη Ύφεση, και η Αργεντινή θα μπορούσε να είχε διατηρήσει τη σύνδεση του πέσο με το δολάριο όταν ξέσπασε η κρίση χρέους στη χώρα πριν από μία δεκαετία.
Καμία χώρα δεν αποκατέστησε ποτέ την ευημερία της μέσω της λιτότητας, τονίζει ο Stiglitz. Ιστορικά, ελάχιστες μικρές χώρες ήταν αρκετά τυχερές ώστε να καλύψουν το κενό της ζήτησης με εξαγωγές.
Επίσης κάνει λόγο για ανάρμοστη έλλειψη ευρωπαϊκής αλληλεγγύης του Βορρά και σημειώνει ότι αυτό είναι λάθος από πολλές πλευρές. Τα χαμηλά επιτόκια που προκύπτουν από τα ευρωομόλογα ή κάποιον παρόμοιο μηχανισμό θα έκαναν το χρέος πιο διαχειρίσιμο και δεν θα υπάρχει ανάγκη η Γερμανία να πληρώσει κανέναν λογαριασμό. Όμως, στο πλαίσιο των στρεβλών πολιτικών που έχει υιοθετήσει η Ευρώπη, η μία αναδιάρθρωση χρέους ακολουθεί την άλλη. Αν η Γερμανία και οι άλλες χώρες της Βόρειας Ευρώπης εξακολουθήσουν να επιμένουν στη συνέχιση των υφιστάμενων πολιτικών, τότε, μαζί με τους νότιους γείτονές τους, θα καταλήξουν να πληρώσουν ένα υψηλό τίμημα.
Το ευρώ υποτίθεται ότι θα έφερνε ανάπτυξη, ευημερία και μια αίσθηση ενότητας στην Ευρώπη. Αντιθέτως, έχει φέρει στασιμότητα, αστάθεια και διχασμό, τονίζει. Και καταλήγει: «Δεν χρειάζεται να είναι έτσι. Το ευρώ μπορεί να σωθεί, όμως θα χρειαστούν να γίνουν πολύ περισσότερα από ωραίες ομιλίες οι οποίες επιβεβαιώνουν την προσήλωση στην Ευρώπη. Αν η Γερμανία και άλλες χώρες δεν είναι πρόθυμες να κάνουν ό,τι χρειάζεται -αν δεν υπάρχει αρκετή αλληλεγγύη ώστε να καταστούν αποτελεσματικές οι πολιτικές-, τότε το ευρώ ίσως θα πρέπει να εγκαταλειφθεί για να μπορέσει να σωθεί το ευρωπαϊκό εγχείρημα».
Αυτήν τη θέση διατυπώνει ο γνωστός οικονομολόγος σε άρθρο του στο οποίο καταγράφει στοιχεία που δείχνουν ότι η παρατεταμένα υψηλή ανεργία θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ανάπτυξη του ΑΕΠ για αρκετά χρόνια. Γι' αυτό και προτείνει μια σειρά μέτρα όπως:
-Μια πραγματική τραπεζική ένωση, με κοινή εποπτεία, κοινή ασφάλιση καταθέσεων και κοινό μηχανισμό εκκαθάρισης τραπεζών. Αν δεν γίνει αυτό, τότε τα χρήματα θα συνεχίσουν να ρέουν από τις πιο αδύναμες χώρες προς τις πιο ισχυρές.
-Μια κάποιου είδους αμοιβαιοποίηση χρέους, όπως για παράδειγμα τα ευρωομόλογα. Με την αναλογία του χρέους/ΑΕΠ της Ευρώπης να είναι χαμηλότερη από αυτή των ΗΠΑ, η ευρωζώνη θα μπορούσε να δανειστεί με αρνητικά πραγματικά επιτόκια, όπως κάνουν οι ΗΠΑ. Τα χαμηλότερα επιτόκια θα απελευθέρωναν χρήμα ώστε να τονωθεί η οικονομία, σπάζοντας τον φαύλο κύκλο των χωρών της κρίσης, όπου η λιτότητα αυξάνει το χρέος, καθιστώντας το λιγότερο διαχειρίσισμο αφού συρρικνώνει το ΑΕΠ.
-Βιομηχανικές πολιτικές που θα δίνουν τη δυνατότητα στις χώρες που έχουν μείνει πίσω να φτάσουν τις υπόλοιπες. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να αναθεωρηθούν οι τρέχοντες περιορισμοί, που απαγορεύουν τέτοιες πολιτικές ως μη αποδεκτές παρεμβάσεις στις ελεύθερες αγορές.
-Μια κεντρική τράπεζα που δεν θα επικεντρώνεται μόνο στον πληθωρισμό, αλλά και στην ανάπτυξη, στην απασχόληση και στη χρηματοοικονομική σταθερότητα.
-Αντικατάσταση των αντιαναπτυξιακών πολιτικών λιτότητας με αναπτυξιακές πολιτικές που θα επικεντρώνονται στην επένδυση σε ανθρώπους, τεχνολογία και υποδομές.
Ο Stiglitz υποστηρίζει ότι μεγάλο μέρος του σχεδιασμού του ευρώ αντανακλά τα νεοφιλελεύθερα οικονομικά δόγματα που επικρατούσαν όταν συνελήφθη η ιδέα δημιουργίας του ενιαίου νομίσματος. Θεωρούνταν ότι η διατήρηση του πληθωρισμού σε χαμηλό επίπεδο ήταν απαραίτητη και σχεδόν επαρκής για την ανάπτυξη και τη σταθερότητα• ότι η ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών ήταν ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί η εμπιστοσύνη στο νομισματικό σύστημα• ότι το χαμηλό χρέος και τα χαμηλά ελλείμματα θα διασφαλίσουν την οικονομική σύγκλιση μεταξύ των χωρών-μελών• και ότι μια ενιαία αγορά, με ελεύθερη διακίνηση χρήματος και ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων θα διασφαλίσει την αποδοτικότητα και τη σταθερότητα.
Κάθε ένα από αυτά τα δόγματα αποδείχθηκε ότι ήταν λάθος, σημειώνει. Οι ανεξάρτητες αμερικανικές και ευρωπαϊκές τράπεζες είχαν πολύ χειρότερες επιδόσεις τα χρόνια που οδήγησαν στην κρίση σε σχέση με τις λιγότερο ανεξάρτητες σε ορισμένες κορυφαίες αναδυόμενες αγορές, διότι η προσοχή που έδιναν στον πληθωρισμό τους απέσπασε την προσοχή από το πολύ σημαντικότερο πρόβλημα της ευθραυστης οικονομίας.
Ομοίως, η Ισπανία και η Ιρλανδία διέθεταν δημοσιονομικά πλεονάσματα και χαμηλά χρέη ως ποσοστό του ΑΕΠ πριν από την κρίση. Η κρίση έφερε ελλείμματα και υψηλά χρέη, και όχι το αντίθετο, και οι δημοσιονομικοί περιορισμοί που έχει συμφωνήσει η Ευρώπη ούτε θα διευκολύνουν την ταχεία ανάκαμψη από αυτήν, ούτε και θα αποτρέψουν μια νέα.
Τέλος, η ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων, όπως και η ελεύθερη διακίνηση χρήματος, φάνηκε να έχει λογική. Οι παράγοντες της παραγωγής θα πήγαιναν εκεί όπου οι αποδόσεις τους θα ήταν οι υψηλότερες. Όμως η μετανάστευση από τις χώρες που έχουν πληγεί από την κρίση, εν μέρει για να αποφύγουν την εκ νέου πληρωμή προηγούμενων χρεών (ορισμένα από τα οποία επιβλήθηκαν σε αυτές από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία επέμεινε στον επιμερισμό των ιδιωτικών ζημιών) αδειάζει τις πιο αδύναμες οικονομίες. Μπορεί επίσης να επιφέρει μια λανθασμένη κατανομή εργατικού δυναμικού.
Σύμφωνα με τον γνωστό οικονομολόγο, η εσωτερική υποτίμηση -η μείωση των εγχώριων μισθών και τιμών- δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ελαστικότητα της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Εάν η εσωτερική υποτίμηση ήταν ένα καλό υποκατάστατο, τότε ο κανόνας του χρυσού δεν θα αποτελούσε πρόβλημα στη Μεγάλη Ύφεση, και η Αργεντινή θα μπορούσε να είχε διατηρήσει τη σύνδεση του πέσο με το δολάριο όταν ξέσπασε η κρίση χρέους στη χώρα πριν από μία δεκαετία.
Καμία χώρα δεν αποκατέστησε ποτέ την ευημερία της μέσω της λιτότητας, τονίζει ο Stiglitz. Ιστορικά, ελάχιστες μικρές χώρες ήταν αρκετά τυχερές ώστε να καλύψουν το κενό της ζήτησης με εξαγωγές.
Επίσης κάνει λόγο για ανάρμοστη έλλειψη ευρωπαϊκής αλληλεγγύης του Βορρά και σημειώνει ότι αυτό είναι λάθος από πολλές πλευρές. Τα χαμηλά επιτόκια που προκύπτουν από τα ευρωομόλογα ή κάποιον παρόμοιο μηχανισμό θα έκαναν το χρέος πιο διαχειρίσιμο και δεν θα υπάρχει ανάγκη η Γερμανία να πληρώσει κανέναν λογαριασμό. Όμως, στο πλαίσιο των στρεβλών πολιτικών που έχει υιοθετήσει η Ευρώπη, η μία αναδιάρθρωση χρέους ακολουθεί την άλλη. Αν η Γερμανία και οι άλλες χώρες της Βόρειας Ευρώπης εξακολουθήσουν να επιμένουν στη συνέχιση των υφιστάμενων πολιτικών, τότε, μαζί με τους νότιους γείτονές τους, θα καταλήξουν να πληρώσουν ένα υψηλό τίμημα.
Το ευρώ υποτίθεται ότι θα έφερνε ανάπτυξη, ευημερία και μια αίσθηση ενότητας στην Ευρώπη. Αντιθέτως, έχει φέρει στασιμότητα, αστάθεια και διχασμό, τονίζει. Και καταλήγει: «Δεν χρειάζεται να είναι έτσι. Το ευρώ μπορεί να σωθεί, όμως θα χρειαστούν να γίνουν πολύ περισσότερα από ωραίες ομιλίες οι οποίες επιβεβαιώνουν την προσήλωση στην Ευρώπη. Αν η Γερμανία και άλλες χώρες δεν είναι πρόθυμες να κάνουν ό,τι χρειάζεται -αν δεν υπάρχει αρκετή αλληλεγγύη ώστε να καταστούν αποτελεσματικές οι πολιτικές-, τότε το ευρώ ίσως θα πρέπει να εγκαταλειφθεί για να μπορέσει να σωθεί το ευρωπαϊκό εγχείρημα».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου