Δευτέρα 25 Νοεμβρίου 2013

Ενας πανεπιστημιακός οίκος, που έγινε εθνικός θησαυρός

Ξεκίνησαν πριν από 28 χρόνια σαν ένα τυπικό university press, στα αγγλοσαξονικά πρότυπα. Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης είναι, όμως, σήμερα κάτι πολύ ευρύτερο και μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα. Τα βιβλία τους δεν φτάνουν μόνο στα αμφιθέατρα, αγγίζουν και τους απλούς αναγνώστες. Υπηρετούν την επιστήμη, έχουν αυστηρά κριτήρια αξιολόγησης,.



Στέφανος Τραχανάς
Ξεκίνησαν πριν από 28 χρόνια σαν ένα τυπικό university press, στα αγγλοσαξονικά πρότυπα. Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης είναι, όμως, σήμερα κάτι πολύ ευρύτερο και μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα. Τα βιβλία τους δεν φτάνουν μόνο στα αμφιθέατρα, αγγίζουν και τους απλούς αναγνώστες. Υπηρετούν την επιστήμη, έχουν αυστηρά κριτήρια αξιολόγησης, στηρίζονται σε μια ανθρώπινη ομάδα με έμπνευση. Δεν έχουν καν πρόβλημα οικονομικής επιβίωσης μέσα σε μια τόσο μεγάλη κρίση στην αγορά του βιβλίου. Ο διευθυντής τους, Στέφανος Τραχανάς, μας εξηγεί πώς έγινε αυτό το θαύμα

Του Παναγιώτη Γεωργουδή

Σε εκδοτικό οίκο εθνικής εμβέλειας έχουν μεταβληθεί τα τελευταία χρόνια οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (ΠΕΚ). Ανυψώνουν το μορφωτικό επίπεδο της ελληνικής κοινωνίας, καλύπτοντας νευραλγικούς τομείς των θετικών, τεχνολογικών και ανθρωπιστικών επιστημών. Στο πρωτοποριακό τους έργο σε διεθνές επίπεδο συμπεριλαμβάνεται και το γεγονός ότι έδωσαν μάχη, ενάντια στην εκδοτική πολιτική του κράτους για τα πανεπιστημιακά συγγράμματα και το σαθρό σύστημα των πελατειακών του σχέσεων που τα περιέβαλλε, υπερασπιζόμενες το δημόσιο συμφέρον. Ο διευθυντής τους, μάλιστα, Στέφανος Τραχανάς, διεξήγαγε δεκαετή δικαστικό ψυχοφθόρο αγώνα για την εξυγίανση του συστήματος.

Ταυτόχρονα, κατόρθωσε με εφαλτήριο την ποιότητα να είναι ένας αυτοχρηματοδοτούμενος εκδοτικός οίκος, χωρίς κρατική επιχορήγηση. Αντίθετα, οι ΠΕΚ χρηματοδοτούν σήμερα το κράτος με 10 εκατ. ευρώ (1984-2013) και αυτό σε μια στιγμή που η λαίλαπα του νεοφιλελευθερισμού και των αδηφάγων αγορών κατασυκοφαντούν οτιδήποτε δημόσιο. Τώρα ετοιμάζονται για το μεγάλο τους άλμα, να γίνουν ίδρυμα. Το θαύμα αυτό συντελέστηκε από έναν συνδυασμό υψηλού ήθους, διάθεσης για κοινωνική προσφορά, συλλογικότητα, όραμα και στρατηγική σε τέτοιο βαθμό ώστε οι ΠΕΚ μέσα σε ένα γενικότερο περιβάλλον, δημόσιας και ιδιωτικής διαφθοράς να στρέψουν τα νώτα τους στα ευρωπαϊκά προγράμματα χρηματοδότησης των εκδοτών, όταν διαπιστώθηκε ο κίνδυνος ότι θα ξεστράτιζαν από την ποιότητα που ήταν ο σκοπός τους. Σε αυτή την ορχήστρα της συλλογικότητας υπάρχει ο μαέστρος, ο πανεπιστημιακός Στέφανος Τραχανάς.

• Πώς ξεκίνησε και πώς εξελίχθηκε το πείραμα των ΠΕΚ;

Ξεκινήσαμε πριν 28 χρόνια μέσα στον γενικότερο ενθουσιασμό της δημιουργίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ). Ιδιαίτερο ρόλο σε αυτήν τη φάση έπαιξαν συγκεκριμένοι άνθρωποι. Ο Κωνσταντίνος Σταματάκης (πρώτος πρόεδρος της επιτροπής κληροδοτήματος της Παγκρητικής Ενώσεως Αμερικής, ΠΕΑ), ο Γρηγόρης Σηφάκης, ο Λευτέρης Οικονόμου και ο Πέτρος ο Δήτσας. Xωρίς αυτούς ούτε το Πανεπιστήμιο Κρήτης ούτε το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας θα είχαν τη σημερινή μορφή και ακτινοβολία.

• Ο ρόλος της Παγκρητικής Ενωσης Αμερικής ποιος ήταν;

Χωρίς την ιδρυτική χορηγία της ίσως και η ίδια η ιδέα ενός university press να μην είχε γεννηθεί. Η πρόταση του σχετικού κληροδοτήματος υπήρξε καθοριστική στο να δημιουργηθεί ένας πανεπιστημιακός εκδοτικός οίκος κατά τα πρότυπα των αντίστοιχων του αγγλοσαξονικού κόσμου. Ο ρόλος του ήταν σημαντικός και σ’ ένα πιο συμβολικό επίπεδο. Αισθανόμαστε ότι τα χρήματα που μας είχαν εμπιστευτεί έπρεπε να πιάσουν τόπο. Λογοδοτούσαμε σε μια μεγάλη παράδοση.

• Πόσους τίτλους βιβλίων έχετε εκδώσει μέχρι τώρα και ποια είναι τα αξιακά κριτήρια;

Εχουμε εκδώσει 445 τίτλους, εκ των οποίων κυκλοφορούν οι 408. Ο συνολικός όμως αριθμός αντιτύπων που έχουν εκδοθεί στα 28 χρόνια λειτουργίας μας, ανέρχεται σε 1.430.000. Ο αριθμός αντιτύπων που διατέθηκαν μέσω βιβλιοπωλείων φτάνει τις 700.000. Ο αριθμός πανεπιστημιακών μαθημάτων στα οποία οι διδάσκοντες προτείνουν βιβλία των ΠΕΚ ως διδακτικά εγχειρίδια είναι 1.500, ενώ ο αριθμός αντιτύπων που διανέμονται κάθε χρόνο στους φοιτητές κατόπιν δικής τους επιλογής ανέρχεται στις 60.000. Πρέπει να τονισθεί επίσης ότι ο συνολικός αριθμός βιβλίων μας που προτείνονται ως πανεπιστημιακά συγγράμματα είναι 175, ενώ έχουν φτάσει τις 130 οι πρωτότυπες μονογραφίες πάνω σε θέματα ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού, που μόνον ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός, όπως οι ΠΕΚ, θα είχε εκδώσει. Τώρα, ως προς τα αξιακά κριτήρια που πρυτανεύουν, είναι η ποιότητα και μόνο αυτή. Εχουμε καθιερώσει αυστηρές διαδικασίες κρίσεως των πρωτότυπων βιβλίων που υποβάλλονται για έκδοση, υιοθετώντας το διεθνές σύστημα ειδικών κριτών σε συνδυασμό με μια καθαρά εκδοτική κρίση από την πλευρά του επαρκούς αναγνώστη.

• Δηλαδή κάνατε την ποιότητα κέρδος…

Βεβαίως. Και αυτό, εκτός από τις πωλήσεις, αποτυπώθηκε και στα βραβεία. Εχουμε πάρει τέσσερα βραβεία από την Ακαδημία Αθηνών, δύο από την Πανελλήνια Ενωση Κριτικών Μουσικής και Θεάτρου, βραβείο Μετάφρασης το 2004 από το Υπουργείο Εξωτερικών της Ιταλίας, δύο βραβεία από την Euroscience, βραβείο από την Πανελλήνια Ενωση Βιοεπιστημόνων, εκδοτικό βραβείο από το «Διαβάζω», Κρατικό βραβείο Λογοτεχνίας 2010 στον τομέα Κριτικής- Δοκιμίου, βραβείο της Ενωσης Γραφιστών Ελλάδος 2012 για σχεδίαση βιβλίου.

• Ποια είναι τα ποσοτικά στοιχεία όσον αφορά το οικονομικό μέρος των εκδόσεων και τι είδους οικονομική αυτονομία υπάρχει με δεδομένη την κρίση;

Από το 1984 έως το 2011 τα έσοδά μας από πωλήσεις ανέρχονται σε 23 εκατομμύρια ευρώ, η επιχορήγηση από το ΙΤΕ το ίδιο διάστημα είναι 2,5 εκατομμύρια ευρώ και της Παγκρητικής Ενώσεως Αμερικής 300 χιλιάδες ευρώ. Κάθε ευρώ χορηγικής ενίσχυσης που λάβαμε «έφερε πίσω» περίπου οκτώ ευρώ. Με βάση τον ισολογισμό του 2011 τα θετικά οικονομικά μας, αφαιρουμένων των υποχρεώσεών μας, ήταν πεντακόσιες χιλιάδες ευρώ και αυτό παρά τη διακοπή της επιχορήγησης του ΙΤΕ το 2011. Από τότε οι ΠΕΚ είναι πλήρως αυτοχρηματοδοτούμενες και έκλεισαν τον χρόνο με ένα σημαντικό πλεόνασμα που μας επιτρέπει να αντιμετωπίσουμε με σχετική αισιοδοξία την αναμενόμενη μείωση εσόδων τα επόμενα χρόνια.

• Δεν υπάρχει πρόβλημα επιβίωσης;

Οχι. Εχοντας ένα μικρό ποσοστιαίο κόστος μισθοδοσίας, οι ΠΕΚ μπορούν να «επιζήσουν» ακόμα και με το πιο «κακό σενάριο» για την εξέλιξη της αγοράς του βιβλίου, ελεύθερης και κρατικής.

• Επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό έχει γίνει;

Δίνουμε απόλυτο προβάδισμα στην ποιότητα των ανθρώπων. Για τη διασφάλισή της έχουν θεσπιστεί αυστηρές διαδικασίες επιλογής προσωπικού – είτε μέσω ανοιχτής δημόσιας προκήρυξης για ορισμένες ειδικότητες, είτε μέσω προηγούμενης μακράς εξωτερικής συνεργασίας για επιστημονικούς επιμελητές- αλλά και αυστηρή διαδικασία αξιολόγησης πριν την οριστική ένταξη στο μόνιμο προσωπικό. Πάνω σε αυτήν τη βάση δημιουργήσαμε μια συμπαγή ομάδα με έμπνευση και όραμα διότι τα καλά βιβλία δεν βγαίνουν μόνο από τους συγγραφείς αλλά τα «φτιάχνουν» άνθρωποι οι οποίοι εγγυώνται την ποιότητά τους.

• Πώς θα ορίζατε το εκδοτικό στίγμα των ΠΕΚ;

Είμαστε ένας εθνικός εκδοτικός οίκος, ο οποίος έφερε μια ποιοτική ανατροπή ειδικά στα πανεπιστημιακά συγγράμματα. Μέσα στις ΠΕΚ καταφέραμε να συνυπάρχουν δύο πολιτισμοί, οι βασικές θετικές επιστήμες, που αναζητούν την εξήγηση των όσων συμβαίνουν στο φυσικό μας σύμπαν και οι βασικές ανθρωπιστικές επιστήμες, που αναζητούν το νόημα της δικής μας θέσης μέσα σε αυτό. Η συστέγαση των «δύο πολιτισμών» είναι το κατεξοχήν χαρακτηριστικό της φυσιογνωμίας μας. Πανεπιστημιακός εκδοτικός οίκος είναι εκείνος για τον οποίο υπάρχουν βιβλία, που θεωρεί τιμή του να τα εκδώσει, έστω και αν γνωρίζει ότι θα πουλήσουν δέκα αντίτυπα, και βιβλία που δεν θα τα εξέδιδε ποτέ, έστω και αν γνωρίζει ότι θα πουλήσουν εκατομμύρια αντίτυπα. Οι ΠΕΚ πραγματοποίησαν εν μέρει αυτό το ιδανικό, εισάγοντας μια βασική παρέκκλιση από το αγγλοσαξονικό πρότυπο. Ενσωμάτωσαν στο εκδοτικό τους πρόγραμμα το πανεπιστημιακό σύγγραμμα. Πέτυχαν έτσι δύο στόχους ταυτόχρονα. Κάλυψαν μια βασική ανάγκη της πανεπιστημιακής βιβλιογραφίας στο πεδίο των θετικών επιστημών –την οποία ο ιδιωτικός τομέας (σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει αλλού) αδυνατούσε να καλύψει– και παρήγαγαν ταυτόχρονα τα επιπλέον έσοδα που απαιτούσε το μη εμπορικό μέρος του προγράμματός τους.

• Ποια βιβλία θα ξεχωρίζατε;

Ο «Κώδιξ των Θυσιών» είναι κάτι το συγκλονιστικό. Πρόκειται για έναν κατάλογο που συντάχθηκε στην αραβική γραφή, με διαταγή του Σουλτάνου και κατέγραφε, ανά επαρχία και ανά χωριό, τα ονόματα των χριστιανών της Ανατολικής Κρήτης που συμμετείχαν στην Επανάσταση του 1821, την τύχη των ιδίων και της οικογένειάς τους ,καθώς και την περιουσία του καθενός. Για τους οθωμανούς δεν ήταν παρά ένα επίσημο «τεφτέρι»: Η Υψηλή Πύλη ενδιαφερόταν να ελέγξει ότι πράγματι όλοι οι επαναστάτες τιμωρήθηκαν και οι περιουσίες τους δημεύτηκαν. Για τους Κρητικούς όμως, η αξία του Κώδικα ήταν ανυπολόγιστη. Πάνω από τους μισούς κατοίκους της Κρήτης είχαν χαθεί κατά την Επανάσταση και των περισσοτέρων τα ονόματα ήταν γραμμένα σε αυτόν τον Κώδικα.

• Υπάρχει διάδοχη κατάσταση που θα κρατήσει την ποιότητα ψηλά;

Αυτή είναι η μεγάλη αγωνία μας με όσα συμβαίνουν στη χώρα. Το πιο «ακριβό» περιουσιακό στοιχείο που διαθέτουν σήμερα οι ΠΕΚ είναι ίσως η δημόσια εικόνα τους ως κοινωφελούς οργανισμού, που μπορεί να υπηρετεί δημόσιους σκοπούς και αξίες με αποτελεσματικότητα και υψηλή ποιότητα. Μάλιστα, αν οι ΠΕΚ αντιπροσωπεύουν σήμερα κάτι διαφορετικό στον χώρο του πανεπιστημιακού βιβλίου, είναι γιατί πήγαν ενάντια σε ό,τι το ελληνικό κράτος εκπροσωπούσε σε αυτόν το χώρο. Ο κοινωφελής χαρακτήρας τους είναι λοιπόν ένα πολύτιμο κεκτημένο, που όχι μόνο πρέπει να διατηρηθεί αλλά και να διασφαλιστεί απέναντι σε κάθε μελλοντική επιβουλή. Και είναι βέβαιο ότι τέτοιες επιβουλές δεν θα λείψουν. Ζούμε σε μια «πονηρή χώρα» και σε καιρούς ακόμα πονηρότερους. Η ασφαλής τους «στέγαση» σ’ ένα ανεξάρτητο κοινωφελές ίδρυμα, σύμφωνα με το καταστατικό τους, είναι πλέον στην ημερήσια διάταξη. Από την πλευρά του ΙΤΕ, η δημιουργία αυτού του ιδρύματος θα συνιστά και την ολοκλήρωση της δικής του δέσμευσης απέναντι στις ΠΕΚ. Συνιστά την ολοκλήρωση και της δικής μου δέσμευσης απέναντι στις ΠΕΚ. Αυτή θα είναι και η κατάλληλη στιγμή για τη δική μου αποχώρηση από την ενεργό διεύθυνση τους. Αισθάνομαι όμως -αν δικαιολογημένα νιώθω τις ΠΕΚ ως πνευματικό παιδί μου- ότι δεν έχω δικαίωμα να τις αφήσω εκτεθειμένες στο ενδεχόμενο να μετατραπούν κάποτε σε ιδιωτική επιχείρηση στα χέρια κάποιου κομματικού επιτήδειου, που θα τους επιβληθεί άνωθεν. Θα πρόδιδα ένα έργο ζωής και, πάνω απ’ όλα, «τα παιδιά των ΠΕΚ».

• Εχετε θέσει νέους άξονες δημιουργίας;

Προσανατολιζόμαστε στην έκδοση εκπαιδευτικού υλικού για τη διδασκαλία των θετικών επιστημών στη Μέση Εκπαίδευση, Νομικών βιβλίων, Οικονομικών βιβλίων, ανάπτυξη της φιλοσοφικής σειράς, πανεπιστημιακό σύγγραμμα στο χώρο των ανθρωπιστικών επιστημών κ.λπ. Είμαστε, όμως, πολύ υπερήφανοι για τη δημιουργία τράπεζας γλωσσικών δεδομένων στον χώρο των θετικών και τεχνολογικών επιστημών. Διότι αν μια γλώσσα παύει να είναι ενεργή στον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας, τον κατ’ εξοχήν δυναμικό χώρο του σύγχρονου κόσμου, τότε σίγουρα δεν έχει μέλλον. Παλέψαμε με τις λέξεις: αν ο κβαντικός εναγκαλισμός θα πρέπει να γίνει κβαντική σύμπλεξη, αν το bit πρέπει να ονομαστεί δυφίο ή αν το «δέντρο με ρίζα και με βάρη» («rooted weighted tree») δεν έχει τη δομή όρου ή περιφραστικής περιγραφής, σε αντίθεση με το «έρριζο εμβαρές δέντρο» (που δίνει εύκολα και τα αντίθετα: άρριζο αβαρές δέντρο). Ο πλήρης εξελληνισμός των όρων χωρίς να υπάρχουν κατάλοιπα της αγγλικής ορολογίας είναι μια δουλειά εθνικής εμβέλειας.
https://www.efsyn.gr/?p=153370


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου